Libera Anna Barbara, krypt. i pseud. **, A. L., A… L…, Anna L., Anna L. Krakowianka, H., W....., W.....a, (1805–1886), literatka i poetka krakowska, działaczka oświatowa i publicystka, z zawodu hafciarka. Ur. 31 VIII w Krakowie, w rodzinie rzemieślniczo-mieszczańskiej, jako czwarte spośród pięciorga dzieci majstra cechu czerwonych garbarzy Jana Libery (zob.) oraz Barbary Fruzińskiej. O matce L-y dochowały się skąpe wiadomości. Wiemy jedynie, że pomagała mężowi w prowadzeniu garbarni na Piasku. Obarczona licznym potomstwem (posiadała trzech synów oraz dwie córki), miała odznaczać się usposobieniem dewocyjnym, a jednocześnie surowym dla dzieci. Wskutek jej decyzji L. została poddana bardzo wcześnie edukacji klasztornej u PP. Koletek, gdzie wychowywała się do r. 1812. W l. 1813–6 przebywała w konwikcie przy szkole dla dziewcząt PP. Prezentek w Krakowie. Tam w doskonałym stopniu zdobyła umiejętność szycia i haftu ozdobnego, które stały się później jej głównym zajęciem zarobkowym. Po ukończeniu szkoły pracowała w okolicznych dworach jako hafciarka, a zrażona niepowodzeniami, przebywała w klasztorze PP. Prezentek, do którego zamierzała wstąpić na stałe. Nie czując jednak dostatecznego powołania, wystąpiła w r. 1818 i osiadła przy rodzicach w Rudawie.
Pobyt w Rudawie (1818–27) wpłynął decydująco na rozbudzenie zainteresowań literackich L-y, głównie dzięki lekturze (dzieła Mickiewicza, Niemcewicza oraz różne pozycje z zakresu literatury naukowej i pięknej), pochodzącej z księgozbioru ojca. Twórczość poetycką (zapoczątkowaną jeszcze w szkole PP. Prezentek) rozwinęła w Rudawie, ale utwory swe zaczęła publikować znacznie później. W r. 1835 zamieszkała w Krakowie. W nie znanych bliżej okolicznościach przeżyła wówczas ciężki zawód i dramat osobisty, który odizolował ją od rodziny i zmusił do samodzielnego utrzymywania siebie i swej córki Joanny Łucji (ur. 11 XII 1835 w Krakowie, 1. v. Cetnarowiczowa, 2. v. Flachowa, zmarła tamże 1 VI 1923). Głęboki wstrząs, jaki L. przeżyła wówczas, dał jej jednocześnie impuls do podjęcia intensywnej pracy pisarskiej, do której nakłaniał ją również brat Jan Lucjan. Za jego pośrednictwem, nawiązała kontakt z wydawcą Stanisławem Gieszkowskim i uzyskawszy poparcie senatora Aleksandra Wężyka, ogłosiła swój pierwszy zbiór Poezyi (Kr. 1842).
Od 1844 r. L., jako członek Tow. Wstrzemięźliwości, rozpoczęła również akcję przeciwko pijaństwu wydając wierszowaną opowieść Przygoda z czartem Janka Magary pijaka (Kr. 1845), upowszechniającą zasady trzeźwości wśród ludności wiejskiej. Pokrewnej tematyki społeczno-obyczajowej dotyczyła opowieść prozą pt. Dobra pani i dobra służąca (Kr. 1845), poświęcona losowi dziewcząt wiejskich będących na służbie w mieście. Wkrótce ogłosiła dwa dalsze zbiory utworów, głównie o treści społeczno-patriotycznej (Nowe poezye, Kr. 1846 oraz Poezye narodowe, Kr. 1849). W jesieni 1848 r. L. wstąpiła do Tow. Naukowej Pomocy w Krakowie, mającego na celu szerzenie oświaty wśród ludu wiejskiego, a także u kobiet. L. była również członkiem Komitetu Polek w Krakowie, staraniem którego wygłosiła (w październiku t. r.) kilka odczytów publicznych dla kobiet na tematy społeczno-oświatowe. M. in. postulowała w nich potrzebę zorganizowania szkoły dla dziewcząt wiejskich służących w Krakowie. Wystąpienie publiczne L-y spotkało się z krytyką miejscowego społeczeństwa; niezrażona niechęcią środowiska, L. powróciła do zagadnień oświaty (także wychowania fizycznego) i równouprawnienia kobiet w swych późniejszych artykułach na łamach krakowskich czasopism (O kobietach, „Niewiasta” R. 2: 1862 oraz Równouprawnienie, „Kalina” R. 2: 1867 nr 19–26). Mimo bardzo skromnych swych dochodów, wydała i kolportowała bezpłatnie wśród chłopów swą wierszowaną sielankę pt. Wiejska rodzina (Kr. 1859).
Główną domeną długoletniej i obfitej ilościowo twórczości L-y stanowiły wiersze treści patriotyczno-narodowej, a także dramaty historyczne (prozą i wierszem), teksty piosenek ludowych – krakowiaków (wiele z nich przeszło bezimiennie do folkloru, gdzie odnalazł je i zapisał Oskar Kolberg, a także do szopki krakowskiej), powieści obyczajowe i opowiadania, głównie dla ludu wiejskiego. Utwory swe zamieszczała L. przede wszystkim w „Gwiazdce Cieszyńskiej” (1854–74), „Szkółce dla Młodzieży” (1854), „Niewieście” (1862), „Włościaninie” (1871) i w „Zagrodzie” (1871–5). Ponadto wydała osobno zbiór poezji pt. Wianeczek z wonnych kwiateczków dla dzieci (Kr. 1869), poemat Apostata (Kr. 1879) oraz utwór okolicznościowy na pamiątkę obchodu jubileuszu Jana Matejki Skarga i Rejtan (Kr. 1884).
Działalność pisarska i obywatelska L-y umożliwiła jej nawiązanie osobistych kontaktów z literatami i uczonymi krakowskimi (np. z Ambrożym Grabowskim, Wincentym Polem, Lucjanem Siemieńskim, Wincentym Kopffem, Michałem Bałuckim, Adamem Bełcikowskim, Franciszkiem Wężykiem, Józefem Majerem, Józefem Szujskim oraz Józefem Łepkowskim). Utrzymywała również korespondencję z wieloma czołowymi postaciami ówczesnego świata naukowego i literackiego, m. in. z Sabiną Grzegorzewską, Bronisławem Trentowskim, Teofilem Lenartowiczem i Józefem Ignacym Kraszewskim. Na starość, skutkiem postępującej ślepoty (katarakta) i niedowładu rąk, L. popadła w skrajną nędzę, żyjąc samotnie z zapomóg otrzymywanych od osób prywatnych (m. in. od prezesa AU J. Majera) oraz Zarządu Miejskiego w Krakowie (18 zł reńskich miesięcznie). Zmarła w Krakowie 10 VI 1886, pozostawiwszy pokaźną ilość swych utworów w rękopisie (znajdują się w zbiorach Biblioteki Czartoryskich w Krakowie).
Fot. w zbiorach rodzinnych Zofii Pająk w Kr.; – Estreicher; Korbut; Nowy Korbut (Romantyzm), VIII; Bibliografia Historii Polski XIX wieku, T. 2: 1832–1864 cz. 1, Wr. 1968; Enc. Org.; Enc. Org. (1898–1904); W. Enc. Ilustr.; W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Bar, Słownik pseudonimów; Oesterr. Biogr. Lexikon; – [Bałucki M.], A. L. Krakowianka, „Nowa Ref.” R. 5: 1886 nr 134 s. 2; Barycz H., Z dni niedoli A. L-y, „Pam. Liter.” R. 44: 1953 z. 3/4 s. 313–23; Bieńkowski W., A. L. „Krakowianka” 1805–1886, Zarys życia i twórczości, Kr. 1968 (bibliogr. prac A. L-y za lata 1842–1961, fot.); Dubiecki M., A. L., Wspomnienie pośmiertne, „Bluszcz” R. 21: 1886 s. 201–2; [Estreicherowie S. i T.] Krupski J., Szopka krakowska, Kr. 1904; Harbut J. S., Mały Rzym, W. 1936 III 71, 216–7, 219; Homola I., Tygodnik Cieszyński i Gwiazdka Cieszyńska pod redakcją Pawła Stalmacha 1848–1887, Kat. 1968; Kolberg O., Dzieła wszystkie, Wr. 1962–3 V–VI; Sosnowski K., Poezja krakowska z czasów Wolnego Miasta 1815–1846, Kr. 1901; Wrzosek A., Józefa Majera życie i zasługi naukowe, Wr. 1957; – Zbiór poetów polskich XIX w., Oprac. P. Hertz., W. 1961 ks. 2; Życie kulturalne i artystyczne Krakowa w drugiej połowie XIX wieku. (Wybór listów) pod red. Z. Jabłońskiego, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 3: 1957 [druk] 1959 (rec. Bieńkowski W., „Kwart. Hist.” R. 68: 1961 s. 538); – „Bibl. Warsz.” R. 46: 1886 t. 3 s. 160; „Czas” R. 39: 1886 nr 132 s. 3; „Gwiazdka Cieszyńska” R. 39: 1886 s. 266; „Kłosy” T. 43: 1886 s. 86–7 (M. Dubiecki, fot.); „Kur. Warsz.” R. 66: 1886 nr 166 b s. 4 (M. Dubiecki); „Rocznik” (Sambor) R. 20: 1897 s. 317; „Szkoła” R. 19: 1886 nr 25 s. 198; „Warta” R. 12: 1885/6 s. 5613; „Wiad. Bibliogr. Warsz.” R. 5: 1886 s. 79; – Arch. Państw. w. Kr.: rkp. E 56, 105, 106, 112; B. Czart.: rkp. EW XVII/1639–1643, 1946; B. Jag.: rkp. 5755 vol. 1, 6460 IV; B. Ossol.: rkp. 12737 III; B. PAN Kr.: rkp. 2020.
Wiesław Bieńkowski